در دنیای پیچیده و پویای فناوری اطلاعات، مدیریت مؤثر کاربران و منابع شبکه به یکی از چالش‌های اساسی سازمان‌ها تبدیل شده است. تصور کنید در یک سازمان بزرگ، بدون وجود ساختاری منسجم، چگونه می‌توان دسترسی‌ها را کنترل کرد، امنیت را حفظ نمود و بهره‌وری را افزایش داد؟ اینجاست که خدمات اکتیو دایرکتوری به‌ عنوان راهکاری قدرتمند و کارآمد وارد میدان می‌شود.

خدمات اکتیو دایرکتوری چیست؟

اکتیو دایرکتوری (Active Directory) یک سرویس دایرکتوری توسعه‌یافته توسط مایکروسافت است که برای مدیریت و سازماندهی منابع شبکه‌ای در محیط‌های ویندوزی طراحی شده است. این سرویس امکان مدیریت متمرکز کاربران، گروه‌ها، دستگاه‌ها و سیاست‌های امنیتی را فراهم می‌کند، به‌طوری‌که مدیران شبکه می‌توانند به‌راحتی کنترل کامل بر منابع شبکه داشته باشند.
فرض کنید یک سازمان ۱۰۰ کارمند دارد. به جای اینکه روی تک ‌تک کامپیوترها حساب کاربری تعریف شود، با Active Directory کافی است یک‌بار یوزرها روی سرور ساخته شوند و همه سیستم‌ها به دامنه وصل شوند. حالا کاربران با یک نام کاربری و رمز عبور به همه منابع دسترسی دارند و مدیر شبکه می‌تواند همه چیز را از یک نقطه مدیریت کند.

ساختار اکتیو دایرکتوری

اکتیو دایرکتوری دارای ساختاری سلسله ‌مراتبی است که از اجزای مختلفی تشکیل شده است:

• Domain: دامنه مجموعه‌ای از اشیاء مانند کاربران، گروه‌ها و دستگاه‌ها است که از یک پایگاه داده مشترک استفاده می‌کنند. دامنه‌ها به‌عنوان واحدهای مدیریتی اصلی در اکتیو دایرکتوری عمل می‌کنند.
• Tree: درخت شامل یک یا چند دامنه است که در یک ساختار سلسله‌مراتبی منطقی گروه‌بندی شده‌اند. دامنه‌های موجود در یک درخت با یکدیگر رابطه اعتماد دارند و می‌توانند منابع را به اشتراک بگذارند.
• Forest: جنگل بالاترین سطح سازماندهی در اکتیو دایرکتوری است و شامل گروهی از درختان می‌باشد. درختان در یک جنگل می‌توانند به یکدیگر اعتماد کنند و اطلاعات دایرکتوری، کاتالوگ‌ها، تنظیمات دامنه و اسکیمای دایرکتوری را به اشتراک بگذارند.
• واحد سازمانی: برای سازماندهی کاربران، گروه‌ها، کامپیوترها و سایر اشیاء استفاده می‌شوند. OU‌ها امکان اعمال سیاست‌های گروهی (Group Policy) و تفویض اختیارات مدیریتی را فراهم می‌کنند.

این خدمات شامل چیست؟

هر یک از خدمات اکتیو دایرکتوری نقش خاصی در مدیریت شبکه ایفا می‌کنند. سرویس (AD DS) اصلی‌ترین جزء اکتیو دایرکتوری است که اطلاعات مربوط به کاربران، گروه‌ها، کامپیوترها و سایر اشیاء را ذخیره و مدیریت می‌کند. AD DS همچنین احراز هویت کاربران و اعمال سیاست‌های امنیتی را بر عهده دارد. از طرفی دیگر، سرویس AD LDS سبک‌تر از AD DS است که برای برنامه‌هایی طراحی شده که نیاز به یک دایرکتوری بدون وابستگی به ساختار دامنه دارند. AD LDS امکان اجرای چندین نمونه مستقل از دایرکتوری را در یک سرور فراهم می‌کند.

سرویس AD CS برای ایجاد، مدیریت و توزیع گواهی‌های دیجیتال استفاده می‌شود. AD CS امکان پیاده‌سازی زیرساخت کلید عمومی (PKI) را فراهم می‌کند که برای رمزنگاری، امضای دیجیتال و احراز هویت استفاده می‌شود. سرویس AD FS است که امکان احراز هویت و دسترسی به منابع در سازمان‌های مختلف را فراهم می‌کند. AD FS با استفاده از فناوری Single SignOn (SSO) به کاربران اجازه می‌دهد با یک بار ورود به سیستم، به منابع مختلف دسترسی داشته باشند.

سرویس AD RMS یکی دیگر از خدمات اکتیو دایرکتوری است و برای محافظت از اطلاعات حساس سازمانی استفاده می‌شود. AD RMS امکان اعمال سیاست‌های حقوقی بر روی اسناد و ایمیل‌ها را فراهم می‌کند تا فقط کاربران مجاز بتوانند به آن‌ها دسترسی داشته باشند.

مهم‌ترین وظایف و کاربردهای Active Directory

احراز هویت (Authentication):

بررسی می‌کند که آیا کاربری که قصد ورود به شبکه را دارد مجاز است یا نه (مثلاً با بررسی یوزرنیم و پسورد).

مجوزدهی (Authorization):

تعیین می‌کند کاربر چه منابعی را می‌تواند ببیند یا از چه سرویس‌هایی استفاده کند.

مدیریت کاربران و گروه‌ها:

می‌توان کاربران را ایجاد، حذف یا ویرایش کرد و آن‌ها را در گروه‌هایی دسته‌بندی کرد.

کنترل منابع شبکه:

مثل فایل‌ها، پرینترها، اپلیکیشن‌ها و حتی تنظیمات خاص ویندوز روی کامپیوترهای متصل به دامنه.

Group Policy Management:

از طریق GPO (Group Policy Objects) می‌توان سیاست‌هایی را روی کل شبکه اعمال کرد (مثلاً محدود کردن دسترسی به USB یا نصب نرم‌افزار خاص).

دامنه (Domain) و سازمان‌دهی منطقی:

ساختار سلسله‌مراتبی دارد (Domain، OU، Forest، Tree) که به شما امکان می‌دهد منابع سازمانی را به صورت منطقی سازمان‌دهی کنید.

مزایای استفاده از اکتیو دایرکتوری

استفاده از خدمات اکتیو دایرکتوری مزایای فراوانی برای سازمان‌ها و شبکه‌های بزرگ دارد. یکی از مهم‌ترین مزایا، مدیریت متمرکز کاربران و منابع شبکه است. به‌جای تنظیم دستی هر کامپیوتر یا کاربر به صورت جداگانه، مدیر شبکه می‌تواند از طریق یک سرور مرکزی، حساب‌های کاربری، دسترسی‌ها، و تنظیمات امنیتی را مدیریت کند. این موضوع نه‌تنها باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود، بلکه احتمال بروز خطاهای انسانی را نیز کاهش می‌دهد. علاوه بر این، استفاده از Group Policy امکان اعمال سیاست‌های یکپارچه مثل محدودیت در نصب نرم‌افزار یا استفاده از سخت‌افزار را در سطح کل شبکه فراهم می‌کند.

از دیگر مزایای خدمات اکتیو دایرکتوری می‌توان به افزایش امنیت و انعطاف ‌پذیری شبکه اشاره کرد. این سرویس با بهره‌گیری از مکانیزم‌های احراز هویت پیشرفته مانند Kerberos، امکان کنترل دقیق دسترسی به منابع را فراهم می‌سازد. همچنین، ساختار سلسله‌مراتبی Active Directory که شامل دامین، OU و Forest است، به سازمان‌ها اجازه می‌دهد منابع خود را به شکل منظم و قابل گسترش مدیریت کنند. این ویژگی‌ها باعث می‌شوند AD به گزینه‌ای مناسب برای شبکه‌هایی با ساختار پیچیده، چند سازمانی یا دارای چندین واحد جغرافیایی تبدیل شود.

نصب و پیکربندی اکتیو دایرکتوری

مرحله اول: آماده‌سازی اولیه سرور

برای شروع، باید مطمئن شوید که سیستم‌ عامل ویندوز سرور (مانند Windows Server 2019 یا 2022) به‌ درستی نصب شده و به ‌روز است. سپس نام مناسبی برای سرور انتخاب کنید، چرا که تغییر نام پس از نصب AD توصیه نمی‌شود. پس از آن، به سرور یک آدرس IP ثابت اختصاص دهید تا کلاینت‌ها همیشه بتوانند آن را در شبکه پیدا کنند. همچنین بهتر است تنظیمات DNS را بررسی کرده یا اجازه دهید هنگام نصب AD، سرویس DNS نیز به‌صورت خودکار نصب و پیکربندی شود.

مرحله دوم: نصب نقش Active Directory Domain Services

وارد محیط Server Manager شوید و گزینه Add Roles and Features را انتخاب کنید. در مراحل راهنما، نصب به‌ صورت Role-based را انتخاب کرده و در بخش Roles، گزینه Active Directory Domain Services را فعال نمایید. اگر از قبل DNS Server نصب نشده باشد، به‌صورت خودکار پیشنهاد نصب آن نیز داده می‌شود. پس از انتخاب‌ها، نصب را کامل کنید و در پایان، سرور را ریستارت نمایید.

مرحله سوم: Promote کردن سرور به Domain Controller

بعد از ری‌استارت، در Server Manager گزینه‌ای به نام Promote this server to a domain controller ظاهر می‌شود. روی آن کلیک کرده و اگر شبکه‌ای از قبل وجود ندارد، گزینه Add a new forest را انتخاب کنید و نام دامنه موردنظر خود را وارد نمایید، مانند company.local. در گام بعدی، باید رمز عبور مخصوص حالت بازیابی DSRM را تعیین کنید. سپس تنظیمات مربوط به DNS و مسیر فایل‌های AD تأیید می‌شوند. در پایان، مراحل نصب مرور شده و عملیات نصب آغاز می‌شود. پس از نصب، سیستم به‌طور خودکار ریستارت خواهد شد و سرور شما به Domain Controller تبدیل می‌شود.

نتیجه گیری

در مجموع، خدمات اکتیو دایرکتوری به ‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی زیرساخت شبکه در محیط‌های سازمانی، نقش کلیدی در مدیریت متمرکز کاربران، منابع، امنیت و سیاست‌های سازمانی ایفا می‌کند. نصب و پیکربندی صحیح این سرویس نه‌تنها موجب افزایش بهره‌ وری و امنیت در شبکه می‌شود، بلکه امکان توسعه ‌پذیری، کنترل دقیق دسترسی‌ها و خودکارسازی بسیاری از فرآیندهای مدیریتی را فراهم می‌سازد. با توجه به مزایای متعدد آن، استفاده از Active Directory برای هر سازمانی که به دنبال ساختاردهی حرفه‌ای و پایدار در شبکه داخلی خود است، یک انتخاب ضروری و هوشمندانه به شمار می‌رود.