قرارداد هوشمند یا به اصطلاح اسمارت کانترکت (Smart Contract) یک کد برنامه نویسی است که روی بلاک چین پیاده سازی می‌شود. تا در صورت اتفاق افتادن یک سری شرایط، دستورات خاصی را که برنامه نویس به آن داده است، اجرا کند. قراردادهای هوشمند یک نوآوری بسیار انقلابی هستند که ما را از اعتماد کردن به دیگران بی نیاز میکنند. اسمارت کانترکت از جمله قراردادهایی است که پس از نوشته شدن در شبکه بلاک چین، امکان متوقف کردن روند کار آن از طرف هیچ کس، حتی نویسنده آن، وجود ندارد.
تاریخچه قرارداد هوشمند
این ایده ابتدا توسط نیک سابود دانشمند کامپیوتر با استفاده از رمزنگاری در سال 1994 مطرح شد. او اصول اصلی کار را تعریف کرد، اما در آن زمان از ایده او استقبال زیادی نشد. با ظهور فناوری بلاک چین، ایده قراردادهای هوشمند عملی شد. بیت کوین به عنوان اولین ارز دیجیتال غیر متمرکز جهان، پایه گذار نوعی قرارداد در بلاک چین بود. اما پروتکل بیت کوین فقط با هدف ایجاد یک ارز خصوصی توسعه یافته بود و نمی‌توانست تمام نیازها و فرایندها را انجام دهد. اتریم امکان ایجاد قراردادهای هوشمند را برای تمام پروژه‌ها عملی کرد و گام نوینی در جهت هوشمند سازی جهان برداشت. امروزه از این قرارداد برای معاملات تجاری و اقتصادی استفاده می‌شود.
قرارداد هوشمند چیست؟
به زبان ساده قرارداد هوشمند، قطعه کد برنامه نویسی شده برای تنظیم قراردادهاست که با استفاده از اطلاعات مربوطه به شرایط قرارداد، تمامی اقدامات پیش بینی شده در آن به صورت خودکار انجام می‌شود. این نوع از قراردادها، اجازه انجام تراکنش‌های معتبر را بدون دخالت اشخاص ثالث فراهم میکند؛ که در واقع کدهای زبان برنامه نویسی سالیدیتی هستند؛ که برای تسهیل، تایید و یا برای اجرای یک مذاکره به صورت دیجیتال استفاده می‌شود. علاوه بر این، تراکنش‌ها در این روند قابل ردیابی و برگشت ناپذیر هستند. در بازار ارز دیجیتال تعریف از اسمارت کانترکت، یک اپلیکیشن یا برنامه اجرا شده روی یک بلاک چین است. به طور معمول، این برنامه‌ها به عنوان یک توافق دیجیتالی کار میکنند که توسط مجموعه خاصی از قوانین اجرا می‌شوند. این قوانین به واسطه کدنویسی کامپیوتری، از قبل تعریف شده‌اند. کد، مشخص کننده قوانین اسمارت کانترکت، توسط همه گره‌های شبکه تکثیر و اجرا خواهد شد.
قرار داد هوشمند و قرداد معمولی چه تفاوتی دارند؟
برای اجرا یا عقد قرارداد معمولی کاربر نیاز به واسطه دارد اما در اجرای قرارداد هوشمند هیچ نیازی به واسطه نیست زیرا با استفاده از فناوری بلاک چین کار میکند. زمانی که یک قرار داد هوشمند در بلاک چین اجرا می‌شود مانند فعالیت‌های ارز دیجیتال دیگه‌ای که در این بستر انجام می‌شوند؛ غیر قابل دستکاری و تقلب هستند و امکان فسخ از طرف یکی از طرفین یا تقلب در اون قرارداد وجود ندارد و از این لحاظ از امنیت بسیار زیادی برخوردار است.
اجرای قرارداد هوشمند ارزهای دیجیتال چگونه است؟
براساس تعریفی ساده، یک قرارداد هوشمند دیجیتال به عنوان یک برنامه قطعی (Deterministic Program) کار میکند. اسمارت کانترکت در صورت تحقق یک سری شرایط، عملی مشخص انجام خواهد داد. به همین دلیل می‌توان یک سیستم قرارداد اسمارت را دنبال کننده عبارت شرطی “…if… then” دانست. این عبارت، چارچوبی کلی و کاملا ثابت در دنیای کامپیوتر است که تمامی زبانهای برنامه‌نویسی از آن پشتیبانی میکنند. اگر شروط مشخص شده رو به روی قسمت if برآورده شوند، کد بعد از قسمت then اجرا خواهد شد.
با وجود معروف شدن این دسته برنامه‌های کامپیوتری قطعی به اسمارت کانترکت آن‌ها در عمل قراردادهایی حقوقی و حتی هوشمند محسوب نمی‌شوند! اسمارت کانترکت‌ها تنها قطعه‌ای کد بوده و روی یک سیستم توزیع شده (بلاک چین) اجرا می‌شوند.
مزایای قرارداد هوشمند
حذف واسطه‌ها
حذف واسطه‌ها یکی از اصلی‌ترین دلایلی است که موجب جذب هر چه بیشتر کاربران به قراردادهای هوشمند است. مهم‌ترین ویژگی‌های اسمارت کانترکت حذف واسطه و خود مختار بودن فضای آن به شمار می‌آید. طوری که تنظیم و اجرای قراردادها تنها با یکسری کدنویسی و در بستر بلاک چین بدون شخص ثالث نهایی می‌شود.
امنیت
قراردادهای هوشمند با به اجرا در آمدن در بستر امن بلاک چین و سیستم رمزنگاری شده، احتمال هک شدن اسمارت کانترکت و به سرقت رفتن داده‌ها را حذف میکند. از این بابت می‌توان مطمئن بود که امنیت بلاک چین ضمانت شده است.
قابل اعتماد بودن
احتمال تقلب، جعل، دستکاری یا گم شدن قرارداد و یا حتی فسخ آن با کمک سیستم رمزنگاری شده و بستر غیر متمرکز و توزیع شده وجود ندارد.
کاهش هزینه
به دلیل اینکه در قراردادهای هوشمند هیچ شخص ثالثی دخالتی در پیگیری روند قرارداد ندارد. و هیچ هزینه‌ای به دفاتر رسمی و یا بنگاه‌های معاملاتی پرداخت نمی‌شود، هزینه‌ها به حداقل خود کاهش می‌یابد.
معایب قرارداد هوشمند
بدون شک قراردادهای هوشمند به دلیل نوظهور بودن معایبی دارند که به آن‌ها اشاره می‌کنیم
رسمی نبودن
متاسفانه هیچ یک از نهادهای دولتی، سازمان‌ها و ارگان‌ها، قراردادهای هوشمند در بستر بلاک چین را به رسمیت نمی‌شناسند.
خطای انسانی
از انجایی که کدنویسی‌های قراردادهای هوشمند توسط برنامه نویسان صورت می‌گیرد، احتمال بروز خطا و روند قرارداد وجود دارد. از طرفی اشاره کردیم که فعالیت‌های بستر بلاک چین پس از توزیع بین نودها، غیر قابل تغییر هستند و اگر خطایی در این بین صورت گیرد، به هیچ عنوان امکان اصلاح قرارداد و رفع خطا وجود نخواهد داشت.
بهترین زبانهای برنامه نویسی قرارداد هوشمند چیست؟
بلاک چینهای مختلف از زبانهای برنامه نویسی متفاوتی برای ساخت اسمارت کانترکت استفاده میکنند. زبانهای «سالیدیتی» (Solidity) و «وایپر» (Vyper) در شبکه اتریوم، زبانهای «راست» (Rust) و «سی» (C++/C) در شبکه «سولانا» (Solana) و زبانهای «گو» (Go) و «سی شارپ» (#C) در بلاک چین «نئو» (NEO) برای ایجاد اسمارت کانترکت استفاده می‌شوند. هر کدام از این زبان‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند. به عنوان مثال: زبان سالیدیتی شبیه زبان جاوا اسکریپت است. در حالی که زبان راست شباهت خاصی به سایر زبانهای برنامه نویسی ندارد. با توجه به این که تعداد زیادی از برنامه نویس‌ها در شبکه اتریوم فعالیت میکنند، می‌توان گفت در حال حاضر زبان برنامه نویسی سالیدیتی محبوب‌ترین زبان برنامه نویسی اسمارت کانترکت است.
کدام بلاک چین‌ها برای ساخت قرارداد هوشمند مناسب هستند؟
بلاک چین‌هایی که از ایجاد قراردادهای هوشمند پشتیبانی میکنند هر کدام نکات مثبت و منفی خاص خود را دارند. و همین مساله پاسخ دادن به این سوال را سخت میکند. آن چه که مسلم است این است که اتریوم به عنوان اولین پلتفرم ایجاد اسمارت کانترکت، تعداد زیادی از برنامه نویس‌ها را به خود جلب کرده است و امروزه ایجاد اسمارت کانترکت در این شبکه متداول‌تر از سایر بلاک چین‌ها است.
علاوه بر این، بسیاری از پلتفرم‌های اسمارت کانترکت معروف مثل «بایننس» (Binance)، «آوالانچ» (Avalanche)، «فانتوم» (Fantom) و «هارمونی وان» (Harmony One) از ماشین مجازی اتریوم پشتیبانی میکنند. این به این معنی است که اگر کاربری ساخت اسمارت کانترکت در بلاک چین اتریوم را بلد باشد می‌تواند به سادگی قراردادهای خود را در این بلاک چین‌ها نیز بارگذاری و استفاده کند. برای مشاهده لیست پروژه‌های ارز دیجیتال که امکان ایجاد اسمارت کانترکت در آن‌ها وجود دارد می‌توان از سایت‌های عمومی ارز دیجیتال مثل: «Coinmarketcap» و «Coingecko» استفاده کرد.
نتیجه گیری
قرارداد هوشمند یکی از اصلی‌ترین تکنولوژی‌ها در فضای ارزهای دیجیتال است. که برای تعریف شرایط قراردادهای مختلف و ایجاد یک اپلیکیشن غیرمتمرکز استفاده می‌شود. این قرارداد به صورت کدهای برنامه نویسی تهیه می‌شود. و در طی یک تراکنش خاص به بلاک چین اضافه می‌شوند. با اضافه شدن قرارداد به بلاک چین، هیچ کس قادر به حذف قرارداد از شبکه نیست. و کاربران می‌توانند با استفاده از کیف پول‌های خود به این قراردادها دسترسی داشته باشند و از امکانات آن‌ها استفاده کنند.
